نزدیک به دو قرن است اندیشمندان مسلمانان  از درد ها و غصه های امت اسلامی داد سخن سر  داده اند شاید اولین منادی دلسوز دنیای اسلام در دوره معاصرکه دردمندانه بدنبال بیداری امت اسلامی و احیای تمدن اسلامی تمام عمر خود را مصروف داشت سید جمال الدین اسدابادی بود شخصیتی که قرار نداشت و 50 سال کوشید و خانه بدوشی را در تمام عمر برای رسیدن به این هدف ، مشی زندگیش قرارداد و گرداگرد دنیای اسلام گشت ولی جز ایجاد یک گفتمان نواندیشی ونامی نیک برای پیشکسوتی اتفاقی ملموس و تعیین کننده نیفتاد و گویی همان جمله ای که خودش گفت تا امروزهنوز مصداق دارد که امت اسلام اتفقوا ان لا یتفقوا یعنی مسلمانان بر یک چیز با هم اتفاق نظر دارند که با هم متحد نباشند این اسیب دینی مسلمانان همان نتیجه ای را بهمراه داشته که خداوند فرمود و لا تنازعوا و تفشلوا و تدهب ریحکم  در حقیقت ریح امت اسلام همان انسجام واقتدار و شکوهی بود که در سایه ان قرون متمادی جلوه گری می نمود و علیرغم نقط ضعفهایی که در سایر زمینه ها حاکمان اسلامی داشتند ولی بدلیل غلبه این انسجام نتایج بسیار ارزشمند پیشرفت و توسعه مادی و علمی را بهمراه داشت  نگاهی به سیره پیامبر گرامی اسلام نیز نشان می دهد که ایشان با پیام قرآنی انما المومنون اخوه برنامه ریزی برای ایجاد مدینه فاضله اسلامی و تمدن اسلامی را اغاز نمود و می توان گفت بعد از کلمه توحید و اعلام ایمان انصار در مدینه دومین اقدام مهم و اساسی برای ایجاد جامعه اسلامی با پیمان اخوت بین احاد مسلمانان آغاز گردید که خود از نتایج دیگر اعتقاد به توحید است واصولا مفهوم توحید کد و رمز تمدن سازی اسلامیست که بدون ان هرگز این تمدن محقق نخواهد گردید و یکی از مظاهر توحید پس از اعتقاد به یگانگی خداوند در وحدت امت اسلامی باید اثار خود را نمایان نماید و همانگونه که همه اگاهان به دین می دانند یکی از زیبایی های مناسک دینی ما مسلمان هدایتگری به وحدت است و وحدت گرایی روح مناسک دینی ماست اتجاه به قبله واحد در هر نماز و سخن گفتن با کلام واحد با خالق جهان هستی انهم ترجیحا بصورت جماعت  در 5 نوبت شبانه روز ،جمع شدن در اخر هر هفته در مکانی واحد برای نماز جمعه و در مناسبت های مهم عید با اجتماع وحدت افرین و سرانجام هر سال گرداگرد کعبه یعنی نماد توحید گردیدن ،محرم شدن وهمشکل شدن برای انجام اعمالی مشترک همه و همه با شکوه ترین نماد های وحدت در میان امت اسلام را فریاد می کشند  و چه باید گفت برای  امتی که روح مناسک دینی خود را فراموش کرده بر ظواهر آن دلخوش نموده است و با افتخار خون برادر مسلمان خود را بر زمین میریزد و ان را مصداق جهاد فی سبیل الله و احیای کلمه الله فرض می نماید کما بیش با سیری در نظریات همه اندیشمندان مسلمان در دنیای اسلام می توان اذعان نمود هیچکس از مقوله وحدت غافل نبوده است در کشور ما نیز روشنفکران و نواندیشان دینی در اثار خود از این افت  بزرگ ناله ها سر داده اند و تفسیرها بر ایه شریفه واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا نوشته اند ولی دریغ از ذره ای وحدت واقدامی موثر و تحول افرین برای رهایی از پریشانی امت اسلام انچه در این  یادداشت ارائه می گردد باز اندیشی دیگر بر این زخم کهن است بنظر می رسید نکات زیر در بحث وحدت امت اسلامی باید بطور جدی بازنمایی و چاره اندیشی گردد

1-   وحدت بمثابه هدف،استراتژی یا تاکتیک

وقتی سخن از وحدت امت اسلامی و کشورهای جهان اسلام میگوئیم با دو رویکرد میتوان ان را تحلیل کرد در نگاه اول وحدت بمثابه یک تاکتیک  یا استراتژی و در نگاه دوم وحدت بمثابه یک هدف بنیادین که استراتژی و تاکتیک بعنوان  راهکارهای تحقق آن باید ارزیابی گردند بنظر نگارنده این یادداشت، مفهوم وحدت نه یک مفهوم استراتژیک و نه یک تاکتیک است بلکه خود یک هدف اصلی اسلام برای نظام خلقت ویکپارچه بودن امت اسلام است و در قران مجید می فرماید إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُم أُمَّةً واحِدَةً وَأَنا رَبُّكُم فَاعبُدونِ (سوره انبیا ایه 92)برای رسیدن به این هدف باید استراتژی و تاکتیک تعریف نمود بقدری این موضوع اهمیت دارد که خداوند در ایه دیگری از قران نتیجه فراموشی این هدف در بین مسلمانان را با ابهام در اینده انان و تنبه و عبرت گیری از اشتباهشان یاداوری می نماید و اصطلاح لست منهم فی شی که نوعی بی ارزش بودن و هیچ و پوک بودن را در ادبیات قرانی نشان می دهد بکار می برد  انَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا لَّسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ  إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللَّـهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُم بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ آنان که دین را پراکنده نمودند و (در آن) فرقه فرقه شدند (چشم از آنها بپوش) چنین کسان به کار تو نیایند، (و از دست آنها غمگین مباش که مجازات) کار آنها با خداست و بعد از این به آنچه می‌کردند آگاهشان می‌گرداند.(سوره انعام، آیه 159) با نگاهی به وضعیت فعلی دنیای اسلام هیچ برنامه استراتژیکی برای رسیدن به این هدف دیده نمی شود و اقدامات گذشته نیز بیشتر تاکتیک هایی بودند که ناپایدار و برای مدت کمی مایه دلخوشی می گردیدند بنظر میرسد در راستای رسیدن به هدف وحدت باید از روش های تاکتیکی بعنوان مقدمه ای برای برنامه استراتژیک بهره برد نه انکه خود مبنای عمل قرار گیرد زیرا رفتارهای ناظر به تاکتیک در دنیای اسلام معایب زیر را بهمراه داشته است :

الف -مقطعی بودن:  غالبا تاکتیک متناسب با شرایط اخذ می گردد وعنصری دائمی نیست وتغییر تاکتیک متناسب با نیازها خود یک امتیاز است و نقص محسوب نمی گردد در حالیکه وحدت امت اسلامی مفهومی فراتر از یک تاکتیک است که فقط ناظر بر شرایط بوجود اید و بعد از مدتی حذف گردد متاسفانه با این نگاه ما دوره هایی داشته ایم که به وحدت تاکتیکی روی کرده ایم ولی بدلیل عدم مانایی و پایای بعد از مدتی از بین رفته است نمونه های زیادی از حسن روابط دول اسلامی را در تاریخ سیاسی دیده ایم که نمونه استثنایی ان اتحاد مصر و سوریه تحت عنوان جمهوری متحد عربی بود اتحادی که در ۲۲ فوریه ۱۹۵۸ مابین جمال عبدالناصر و شکری القوتلی به عنوان روسای جمهور مصر و سوریه برای اتحاد این دو کشور برقرار شد.این اتحاد آغازی جهت وحدت کشورهای عربی بشمار می‌رفت. پس از اتحاد و تشکیل حمهوری متحد عربی، جمال عبدالناصر به‌عنوان رئیس جمهور و قاهره بعنوان پایتخت این جمهوری نوپا برگزیده شدند.در سال ۱۹۶۰ پارلمان‌های دو کشور تحت نام مجلس امت در قاهره در هم ادغام شدند و وزارتخانه‌های محلی به نفع وزارتخانه‌های سراسری و ملی منحل شدندولی این اتحاد در تاریخ ۲۸ سپتامبر ۱۹۶۱ پس از کودتای نظامی در سوریه، از هم پاشید و نام سوریه به جمهوری عربی سوریه تغییر یافت لیکن مصر تا سال ۱۹۷۱ نام جمهوری متحد عربی را حفظ نمود و آن‌گاه به جمهوری عربی مصر تغییر نام یافت.در سال های دهه هفتاد روابط ایران و عربستان سعودی پس از یک دوران خصومت و سردی به دوران دوستی گرائید ولی بدلیل شخص محور بودن این نوع همگرایی و نگاه مبتنی بر تاکتیک بودن دیری نپائید و سرانجام در دوره های بعد به خصمانه ترین حالت گرایش پیدا نمود

ب- سطحی و نه مبنایی بودن

تاکتیک ها بر مسائل مبنایی کمتر استوار است و بجای محتوا بر شکل استوار می گردد بهمین دلیل بیشتر در حالت گذار ارزیابی می گردد در حالیکه استراتژی بر اصول مستحکمتری استوار است وتغییرات جزیی نمیتواند مسیر ان را تغییر دهد در حال حاضر روابط کشورهای عربی با همدیگر نیز چون بر اساس تاکتیک و نه یک استراتژی شکل گرفته است با اندک اختلاف نظر در موضوعات سیاسی و بین المللی متزلزل می گردد که نمونه قطر در چند ماه گذشته شاهدی بر ان می باشد گرچه در بین کشورهای عربی عنصر عربیت بعنوان یک استراتژی برگزیده شده و عامل مهمی در وحدت و همسویی این کشورهاست ولی وقتی همکاری ها جنبه تاکتیک پیدا می کند به واگرایی ختم میشود

ج-غیر ایدئولوژیک بودن

همکاری های تاکتیکی غالبا مبنای ایدئولوژیک ندارد و بر اساس منافع و سیاست های منفعت جویانه شکل میگیرد وبهمین دلیل می تواند با از دست رفتن منافع ظاهری دگرگون گردد چنانکه در تاریخ سیاسی ایران شاهد عهدنامه های مودت و دوستی با دول اروپایی بودیم مانند فین کنشتاین با فرانسه و عهدنامه مفصل با انگلیس که بر اساس منافع سیاسی و اقتصادی تعریف گردیده بود و بیشتر تاکتیکی بود و بهمین دلیل با تغیرات شرایط تغیر کردند تنها ایالات متحده امریکا در دوران پهلوی مدعی اتحاد استراتژیک با ایران بود که این روابط نیز بدلیل همسوئی کامل دولت ایران در حقیقت با ایدئولوژی غرب رقم خورده بود و دولت ایران در راستای مدرنیزاسیون با این دولت همراه بود و لذا روابط با این کشور دیرپاتر گردید بهمین اعتبار  در بحث وحدت امت اسلامی باید مبنای ایدئولوژیک مورد توجه قرار گیرد و دستورات قرانی انگیزه اصلی همگرایی و هماهنگی و همکاری کشورها باشد متاسفانه در دنیای اسلام عنصر عربیت و قومیت بجای ایدئولوژی اسلامی محور وحدت قرار داده شد و به همین دلیل در دنیای اسلام اختلاف عرب و غیر عرب مانع شکل گیری وحدت امت اسلام گردید و حتی همان مبنای عربیت در میان دول عربی نیز نتوانست نتیجه قابل قبولی ارائه نماید و بیشتر نوعی تاکتیک و در بهترین حالت متحدانی استراتژیک را نوید می داد که ان هم در دوره های مختلف عدم کارائی و شکست خود را نشان داده است

2-   مفهوم وحدت یا اتحاد اسلامی

منظور از وحدت امت اسلامی با اتحاد امت اسلامی متفاوت است هرگاه سخن از وحدت مطرح میشود نباید تلقی گردد که منظور از  این بیان ،رها کردن باورهای اعتقادی هر کدام از  مذاهب و اتحاد انان با همدیگر بدین معنا که اهل تشیع به آئین اهل سنت درایند یا بالعکس هیچ کس چنین  انتظاری ندارد که مذاهب از باورهای خود دست بردارند زیرا این اعتقادات از لحاظ مبانی بر اصولی استوار گردیده که ریشه در تاریخ هر مذهب و تلاش های اندیشمندان ان مذهب بوده و سرانجام تعصبات دینی چاشنی ان گردیده و این موضوع که محور مناقشات درون دینی بوده است عامل تفاوت و اختلاف ادیان با همدیگر نیز بوده و هست بنابراین همانگونه که قران به پیامبر اکرم در مورد اهل کتاب سفارش می کند تعالو الی کلمه سواء بیننا و بینکم شایسته تر انست که در مناقشات درون دینی و مذهبی بیشتر به نقاط مشترک روی اورده زمینه وحدت و همدلی را فراهم نماییم و گفتگوی میان اندیشمندان و عالمان را بر اصول مشترک دنبال نماییم همانگونه بزرگان و پیشکسوتانی مانند شیخ محمد عبده و شیخ شلتوت در میان اهل سنت و ایت الله بروجردی و امام خمینی در تشیع مباحث تقریب بین المذاهب را بطور جدی تشویق و اقدامات موثری انجام دادند ،سیره عملی  امیرالمومنین علیه السلام انگاه که در بین مسلمانان در صدر اسلام زمینه های اختلاف ظاهر شد  نمونه بسیار ارزشمند و الگویی کارساز برای ترویج وحدت امت اسلامی  بود که علیرغم انکه آن حضرت فرمودند صبرت و فی العین قذی و فی الحلق شجی در حالیکه خاری در چشم دارم و استخوانی در گلو  داشتند ولی اقدامی برای انشعاب و انشقاق امت اسلامی بر نداشتند و انسجام و اقتدار و حفظ اسلام و مسلمانان را اساس عملکرد خود قرار دادند واین مسیر باید الگویی برای کل مسلمانان باشد که برای تحقق وحدت امت با گذشت و فروتنی برای رسیدن به مصلحتی مهمتر براصول مشترک و مبنایی تر تاکید نمایند

3-   رصد هوشمندانه حوادث جهان اسلام  وشناخت نقشه های دشمنان

یکی از اسیب های جدی که در دو قرن اخیر بیشتر نتایج ان را دیده ایم توطئه های حساب شده دشمنان اسلام بمنظور بهره برداری از ظرفیت های اختلاف انگیز دنیای اسلام و اختلافات درون مذهبی است چنانکه مشهورست یکی از نمایندگان دولت استعمارگرانگلیس در دوران استعمار هند گفته بود دولت انگلستان با هزینه بسیار ناچیزی با خرید یک خوک و یک گاو و کشتن ان و انداختن انها در مسجد مسلمانان و معبد هندوان و متهم کردن هر گروه به بی احترامی به مقدسات گروه دیگر  می تواند تا سالها آتش جنگ و خونریزی را در هند میان مسلمانان و هندو ها  برقرار وبا خیال اسوده بر این کشور حکومت نمایند با کمال تاسف باید گفت امروز جریان استکبار و مخالف اسلام و اعتلای امت اسلامی با روشن نمودن اتش فتنه و جنگ  و استفاده از اختلافات مذهبی مسلمانان را بهمدیگر مشغول نموده وفرصت های نهفته برای سعادت وتعالی امت اسلام و مبارزه با دشمنان اسلام را بکلی نابود نموده است و با بهره برداری از جهالت امت و سردمداران کشورهای اسلامی،  ارامش و اسایش را برای استکبار جهانی و صهیونیسم بین الملل تضمین نماید  شاید بهترین نمونه این سیاست شیطانی در گذشته دمیدن در کوره اختلافات شیعه و سنی و در سالهای اخیر در ادامه همان سیاست  کمک به شکل گرفتن داعش در قلب دنیای اسلام بود که خانم هیلاری کلینتون وزیر خارجه سابق امریکا  با اعتراف خود در کتاب خاطراتش تحت عنوان  انتخاب های دشواردر مورد تاسیس ان رنج سفر به 112 کشور جهان و توجیه دولت ها را برای برسمیت شناختن ان بر خود هموار نمود تا اتش این فتنه ارمغانی چون  ویرانی ونابودی سرمایه های مادی و معنوی مسلمانان و ارامش برای غرب و اسرائیل را بهمراه داشته باشد گرچه نباید ازاین نکته مهم غافل بود که همانگونه که در روز قیامت جهنمیان شیطان را ملامت می نمایند و او در جواب می گوید لا تلومونی و لوموا انفسکم  مرا ملامت نکنید بلکه خود را ملامت کنید زیرا شیطان فقط زمینه های غریزی افراد را تحریک می نماید و این خود افراد هستند که  راه شیطان را دنبال می کنند وضعیت ما در برابر غرب چنین است و باید هوشمندی انان در استفاده از فرصت ها و تبدیل تهدید ها به فرصت را ستود و بحال امت اسلام تاسف خورد که گرفتار حاکمانی بی لیاقت  گردید و برای رهایی از این شرایط در سطوح مختلف هیچ اقدام موثری انجام نداد و همواره ملعبه سیاست های دشمنان گردید و با بی توجهی به قران و بازگشت به فرامین قران مصداق بارزشکوائیه پیامبر اسلام گردید که فرمود : یارب ان قومی اتخذوا هذاالقران مهجورا .