نو اندیشی دینی
نظرات خوانندگان(0)
گزارش پایگاه اطلاع رسانی دانایی از همایش نواندیشی دینی
پايگاه اطلاع رساني دانايي: دومین روز از برگزاری همایش نواندیشی دینی به ارائه مقالات برتر توسط نویسندگان آن ها، اختصاص داشت که در دو پنل علمی اجرا شد.
به گزارش دانايي به نقل از ديپنا، در پنل تخصصی دوم همايش "نوانديشي ديني"، مقالات به ترتیب زیر، ارائه گردید:
1- "نواندیشی دینی در فضای روشنفکری ایران از دهۀ چهل تا انقلاب اسلامی"، حجت الاسلام سید مهدی ساداتی نژاد؛
2- "صورت بندی نواندیشی دینی و نقد آن"، دکتر مسعود پورفرد؛
3- "مظاهر نواندیشی دینی در گفتمان سیاسی امام خمینی (ره)"، دکتر حسینعلی قجری؛
4- "نسبت سنجی مفهوم انقلاب و نواندیشی دینی"، خانم طبیه محمدی کیا؛
5- "احیاء و اصلاح؛ رویکرد شیخ، میرزا و امام"، دکتر علیرضا شجاعی زند؛
6- "نواندیشی دینی در مکتب اجتهادی امام خمینی (ره)"، مرتضی کشاورزی ولدانی؛
7- "متن و نواندیشی دینی"، دکتر عبدالمجید مبلغی.
حجت الاسلام ساداتی نژاد: نواندیشی در فضای روشنفکری ایران از دهۀ چهل تا انقلاب اسلامی
مراحل سه گانۀ تهاجم به اندیشه های دینی
نخستین ارائه کنندۀ مقاله، حجت الاسلام ساداتی نژاد بود و در ابتدا اظهار داشت: «تهاجم به اندیشه های دینی در تاریخ معاصر ما، چندین بار اتفاق افتاده است که اندیشمندان دینی و نواندیشان مسلمان مجبور به دفاع و موضع گیری شده اند. این دوره ها را می توان طی چند مرحلۀ مشخص، نام برد:
- نخستین رویارویی اندیشه های غربی و اندیشه های دینی در عصر مشروطه است که در آن زمان، علما و حوزویان به گونه ای گفتارشان را مطرح می کردند که روشنفکران غرب گرا، در طیف مقابل آن ها قرار داشتند.
- دومین مرحلۀ هجوم به اندیشه های دینی، عصر رضاخانی است که در آن زمان نیز مدل های جدیدی از اندیشه های غربی و مدرن وارد ایران گردید و مهم ترین رقیب اندیشه های دینی، سکولاریزاسیون و مدرنیزاسیون رضا شاه بود.
- همچنین مرحلۀ سوم که تقریباً در همین زمان، به ویژه از دهۀ بیست به بعد شکل می گیرد، ورود اندیشه های کمونیستی به ایران بود که ناسازگاری های عمیق و ریشه ای با باورهای دینی داشت.»
دو طیف از نواندیشی دینی
وی همچنین در مقابل اندیشه های رقیب و مهاجم از دو نوع نواندیشی دینی، سخن گفت که به طور موازی شروع به رشد کردند:
یکی، روشنفکری که از اندیشه های بیگانه الهام می گرفت که بیش تر از متن دانشگاه های ما برخاسته بود؛ و دوم، روشنفکری بود که از متن حوزه های علمیه برخاسته بود. طیف اول خود به دو دستۀ زیر تقسیم می شد:
- گفتمان لیبرال مسلک که بیش تر به آزادی می اندیشد و مفاهیم اصلی خود را از اندیشه های لیبرالی می گیرد. کسانی چون مرحوم بازرگان در دهۀ چهل، نمایندۀ چنین طیفی بود. گفتمان عدالت محور که در گفتارهای کسانی چون محمد نخشب، تبلور پیدا می کند که متأثر از گفتمان های سوسیالیستی است و مسألۀ خداپرستان سوسیالیست را مطرح می کند، نیز در همین مرحله قابل بررسی است. همین اندیشه در آغاز به وسیلۀ دکتر شریعتی نیز ترویج می شد. گرچه دکتر شریعتی، مارکسیست نیست ولی از مارکسیسم به روشنی الهام می گیرد.
- طیف دوم روشفنکری دینی که از درون دانشگاه ها برخاسته بود، دارای چند ویژگی مهم است؛ از جمله این که:
1- رهبری این نحله، در دست اندیشمندان غیر روحانی است؛
2- علوم و تمدن جدید را می پذیرد، البته یا به صورت سازشکارانه یا به صورت التقاطی،؛
3- به برتری علوم و اندیشه های جدید در برابر اندیشه های دینی اعتقاد دارند، به این معنا که صحت داده های علمی چنان متقن پنداشته می شود که داده های دینی، با آن معیارها مورد سنجش قرار می گیرد، به عنوان مثال عدالت، برابری، تساهل، و ... در دین با استدلال با مبانی اندیشه های جدید، معنی پیدا می کنند؛
4- روحانیت همگام با زمانه نیست و از زمان عقب است؛
5- بازگشت به قرآن تنها در سایۀ عقل بشری، ممکن است؛
6- انتقاد به انحرافات اخلاقی در غرب.
مهم ترین تفاوت روشنفکری حوزوی و دانشگاهی در این است که روشنفکری دانشگاهی از پایگاه مدرن به نوسازی دینی، نگاه می کند و روشنفکری حوزوی از پایگاه سنت، به این مقوله نگاه می کند.
حجت الاسلام ساداتی نژاد تصریح کرد: «در مجموع سه نوع روشنفکری دینی و به عبارتی، سه جریان نواندیشی دینی در ایران دهۀ چهل به بعد تا انقلاب اسلامی حضور دارد که هر کدام دارای ویژگی ها و رویکردهای به خصوصی است.»
الف- مهندس بازرگان و تلاش برای آشتی علم و دین
وی ادامه داد: «مرحوم بازرگان که شخصی مذهبی بود و دغدغۀ دین داشت، به این باور رسیده بود که میان علوم جدید و مبانی قرآنی، نوعی سازگاری وجود دارد. از نظر او تمدن و تکنولوژی ای که در غرب به وجود آمده است، همانی است که خداوند برای رفاه بشر خواسته است. اگر ما هم بتوانیم در اندیشه های سنتی خود، تجدید نظر کنیم، به چنین مرحله ای خواهیم رسید؛ مرحله ای که الزاماً ضد دین و خدا نیست. در یک کلام می توان گفت که مهم ترین دغدغۀ مرحوم بازرگان، تلائم میان سنت و مدرنیته است. بیش ترین آثار و نوشته های بازرگان در دهۀ چهل، برای اثبات ادعای سازش سنت و مدرنیته است.»
ب- دکتر شریعتی و بازگشت به خویشتن
حجت الاسلام ساداتی نژاد در مورد اندیشه های دکتر شریعتی و مبانی نواندیشی از نوع وی، اظهار داشت: «نواندیشی دینی در اندیشۀ مرحوم شریعتی از سه سرچشمۀ اصلی، آب می خورد: اندیشه های عصر روشنگری قرن هفده اروپا؛ اندیشه های مارکسیستی، به ویژه در مورد مفاهیمی چون انقلاب و عدالت؛ و انقلاب کبیر فرانسه.»
ج- روشنفکری حوزوی و بازخوانی سنت
وی در مورد روشنفکری حوزوی و نواندیشی دینی برخاسته از متن حوزه های علمیه، بیان داشت: «در تحلیل مسائل مربوط به حوزه های علمیه، در دوران معاصر، به چندین موضوع به طور همزمان باید توجه شود:
- اول، نقش روحانیان در مبارزه با رژیم پهلوی؛
- دوم، مواضع روحانیان در دفاع از اسلام در مواجهه با اندیشه های مدرن؛
- سوم، تلاش های روحانیان در مواجهه با جریان های انحرافی و التقاطی در درون حوزه.»
موضوع:
مقالات
نویسنده:سید مهدی ساداتی نژاد
تاریخ:
اسفند1389
کلیدواژه ها:
نو اندیشی،ایران
|
